DAO nedir?
DAO’un açılımı Decentralized Autonomous Organization’dur. Türkçeleştirmek istersek merkezi olmayan (ademi merkeziyetçi) otonom (özerk) kuruluş ya da organizasyon diyebiliriz. Bu yapıların sahibi, üyelerinin kendileridir. DAO’ları üyeleri yönetir ve bu tüzel kişiliğin aldığı kararlarda tüm üyelerin katkısı vardır.
Yazının ilerleyen kısımlarında bol bol yatırım ve para kazanmaktan bahsedeceğiz. Şimdilik DAO’larn temellerini, felsefesini, kuruluş amaçlarını ve potansiyelinden konuşacağım.
Öncelikle DAO’yu bir yönetim biçimi, metodu ya da platformu olarak düşünebiliriz. Sistemin alametifarikası merkezi bir yönetimi olmayan kurum yönetimi anlayışı getirmesi. Bunu yaparken uyguladığı bazı pratikler var. Onları bu kurumların dışa vurumu, örnekleriyle inceleyeceğiz.
DAO’larda blok zinciri tabanlı bir oylama sistemi olur. Bu sistem sayesinde DAO’nın üyeleri kuruluşun yönetimini yaparlar. Yani organizasyonun üyeleri aynı zamanda yöneticileri, hükümetidir.
DAO’ların en yaygın dışavurumu aslında bir yatırım kulübüdür. Özellikle Web3 ürünleriyle ilgilenen, kripto zenginlerinin bir yatırım oluşumu yaratıp hep birlikte yönettiği görülür.
DAO’larda yatay bir hiyerarşi vardır. Merkeziyetsiz olması da buradan gelir. Bir patron, lider yoktur. Küçük bir yönetim kurulu yoktur. Lakin bu organizasyonun üyelerinin oyları eşit değildir. Oyların gücünü ya da ağırlığını belirleyen şey bu kuruluşun kendi para biriminin sahipliğidir. Yani, “Startup” isimli bir DAO hayal edelim ve bu kuruluşun kendi token’ı, para birimi “StartupToken” olsun. Eğer benim 50 StartupToken’ım varken, bir başka üyenin 100 StartupToken’ı var ise, o bir başka üyenin oy gücü benim oy gücümün 2 katı olur.
Sistem blockchain üzerinde akıllı kontraktlarla kurulmuştur. Genellikle bir yatırım fonu, kulübü olarak karşımıza çıkar. DAO’lar iletişim için genellikle Discord sunucularını tercih ederler, seçkin bir kulüp gibidir ama şeffaf bir şekilde yönetim biçimlerini paylaşırlar.
Bu kuruluşta üye olan herkesin parası olduğundan, üyelerin kendi karları yani kuruluşun karı için doğru karar vermesi beklenir. Bu kararlar genellikle yatırım kararlarıdır. Üyelerin bencil davranması, sistemin işine gelir.
Hatta DAO’ları VC’lerin merkeziyetsiz hali olarak bile düşünebiliriz.
DAO’ların bazı avantajları ve dezavantajları vardır.
Avantajlarına gelecek olursak, ademi merkeziyetçilik, katılım, aleniyet, topluluk gibi başlıklardan bahsedebiliriz.
Sistemin ademi merkeziyetçi olması sayesinde insanlar toplanıp bir amaç altında beraber karar alıp, bir merkeze ihtiyaç duymadan, akılcı bir şekilde yönetim yapabiliyorlar.
Sistemin katılımcılığı sayesinde birçok üye kuruluşun her operasyonunda, kararında söz sahibi olabiliyor.
Kamusallık ya da aleniyet ile blockchain üzerinde alınan kararlar, oylar herkese açık bir şekilde görünebildiğinden insanlar üzerinde daha sorumlu davranma baskısı oluşuyor.
Bir topluluk inşa edildiğinden o topluluğun yani DAO’nun üyeleri aidiyet hissiyatı ile birlikte, organizasyonun hedefleri için birlikte çalışıyorlar.
Negatif yanlarından bahsedecek olursak, hız, eğitim, verimsizlik ve güvenlik diyebiliriz.
Hız konusunda tek bir yönetici olsaydı çok daha hızlı kararlar alınabilirdi fakat DAO’larda üyelerin kendi işleri, sorumlulukları ve hayatları olduğundan karar alma süreçleri daha yavaş ilerleyebilir.
Eğitim ise demokrasi sisteminin de eleştirildiği bir yan olan, tek bir kişinin aslında karar alma süreçlerinin ele aldığı konularda daha fazla bilgi ve eğitim sahibi olduğu mümkün olabilir. Bu durumda farklı kültürlerden, anlayışlardan, ve geçmişlerden gelen insanların konuyla ilgili yeterince eğitimli olmadığı durumlar yaşanabilir. Bu da yine sistemin karar almasında zayıf bir nokta yaratabilir.
Verimsizlik konusu yine yukarıdaki konularla oldukça ilintili. Yavaş çalışma riski gibi.
DAO’ların son dezavantajı olan güvenlik ise DAO sistemlerinin kurulumu için teknik bilgiye ihtiyaç duyulması ve bu yazılım sistemlerinin oluşturulurken ve yönetilirken ortaya çıkarabileceği güven ve güvenlik bahsedebiliriz.
Yatırım DAO’ları
DAO’lardan bahsederken onun kullanım senaryolarından bahsetmeden olmaz. DAO sistemini kullanarak bir dernek, hatta şirket bile yönetebilirsiniz, ama sistemin tasarlanma biçimi daha çok yatırım şirketi, yatırım kooperatifi, yatırım kulübü gibi oluşumları destekliyor.
DAO’larda oy verirken kullandığınız oyunuzun ağırlığını sahip olduğunuz DAO parası, koini belirliyor. Bu nedenle daha çok finansal büyüme yolları arayan gruplar için uygun bir yönetim sistemi.
DAO’ların çoğunu birer ademimerkeziyetçi, otonom VC (venture capital) firmaları gibi düşünebiliriz.
Ademi merkeziyetçi derken bu konuyla ilgili birkaç şey söylemeliyiz.
Ademimerkeziyetçilik (decentralization) sorunu
Yukarıdaki tweet’te de gördüğümüz gibi Jack Dorsey de pazardaki “web3” oluşumlarının aslında decentralized olmadığını ve VC şirketleri tarafından merkezi bir şekilde sahiplenildiğini belirtti. Web3 ekosisteminde ademi merkeziyetçi olma vaadiyle piyasaya sürülen ürünlerin, şirketlerin çok büyük bir kısmının aslında oldukça merkezi bir biçimde yönetilen özel şirketler olduğunu biliyoruz.
Bu durum özellikle kripto paraların ciddi fiyat artışları yaşadığı dönemlerde de yeterince tartışılmamıştı. Bu yüzden güvenli olmayan, centralized (decentralized bir şekilde çalışmaya imkan vermeyen, soğuk cüzdana transfer desteği bulunmayan, bazen fractional reserve banking system gibi çalışan) bazı kripto para borsaları kullanıcılarını mağdur etmişti.
Tabii ki ademimerkeziyetçi sistemler kurmak maalesef o kadar da kolay değil. Özellikle pek verimli değil. Computational resource (sunucu, bilgisayar, internet) ve elektrik masrafları gibi masrafları bulunuyor. Zaman konusunda da yeterince verimli değil.
Pseudo-decentralized (sahte ademimerkeziyetçi) diyebileceğimiz web3 platformları ortaya çıktı. Ademimerkeziyetçiliğin üzerine kurulmuş kripto paralar ve NFT gibi kavramların en büyük öncülerinin bile ademimerkeziyetçi bir yapıda olmadığını not etmeliyiz.
Jack Dorsey sonraları Bluesky ismini verdiği ademimerkeziyetçi sosyal ağ startupını kurdu. Dorsey aynı zamanda sosyal ağlar için merkeziyetsiz bir altyapı olan Nostr isimli oluşumu desteklemeye başladı. Bu durum muhtemelen Twitter’ın bugün vardığı noktayla da ilgilidir.
Yukarıda anlattıklarımın bir kısmı DAO sistemleri için de geçerli olabilir. Merkeziyetsiz olma vaadi sunan her sistem merkeziyetsiz değildir, öyle olmasının bazı getirileri ve götürüleri olur. Bu sistemlerin katılımcıları yeterince bilgilendirilmiş ise işleyiş biçimlerinin ne ölçüde merkeziyetsiz olduğu pek de önemli değildir. Ama web3 şapkasının altında, “decentralized” etiketiyle varlık gösteren oluşumların internetin sağlığı, güvenilirliği ve geleceği için sorumlu davranmaları beklenir.
Şimdi DAO kavramını var eden, kullanıcılara bu fikirle etkileşim kurmayı sağlayan startuplara, kuruluşlara göz atacağız.
DAO startupları
Orange DAO
Orange DAO 1300’den fazla üyeye sahip yapısıyla web3 yatırımları yapan bir DAO’dur. Kendilerinin tanımladığı şekilde 3 kategoride faaliyet gösteren DAO 50 milyon dolarlık fonuyla web3 şirketlerine yatırım yapıyor. Yatırım yaptıkları şirketlere mentorluk, know-how ve işe alım gibi konularda destek oluyorlar. Bunların dışında kendilerinin kamu hizmeti dedikleri projeler üretiyorlar. Bunlardan birisi de Passport by Orange DAO, Passport sayesinde email ile NFT ‘ler oluşturmak, NFT’leri yönetmek, NFT sahipliğini Discord sunucusuna entegre etmek gibi işler mümkün.
Şirketin bir de fellowship program bulunuyor. Orange Fellowship ie 10 haftalık programla web3 fikirlerini geliştirmeye, ekosisteme katkıda bulunmaya çalışıyorlar.
BitDAO
BitDAO kendi üretimleri olan $BIT token ile katılım sağlanan, Ethereum altyapısı üzerine kurulu bir DAO’dur. Şirket Mantle isminde Ethereum bazlı bir ağ ürünü de hazırlamıştır. Bu ürün sayesinde Ethereum bazlı aplikasyonların üretilmesi kolaylaştırılıyor.
Bu DAO’nun hazinesinde Haziran 2023 itibarıyla 3,2 milyar dolar değerinde varlıklar bulunuyor. Bu miktar da ölçeğin ne kadar büyük olduğunu gösterir nitelikte.
Alliance DAO
Alliance DAO, Web3 topluluğunu büyütmeyi amaçlayan bir oluşum. Startup kuluçka merkezleri ve hızlandırıcıları gördüğümüz gibi Allience de bir Web3 hızlandırıcı. 10 haftalık bir program organize eden firma, birebir mentorluklar, eğitimler, fonlama (250 bin dolar) ve bir topluluk sağlıyor.
Seed Club
Seed Club toplamda 2 milyon dolarlık fonlarıyla 200 bin dolarlık yatırımlar yapan bir DAO’dur. Product Hunt’ın kurucusu Ryan Hoover’ın da mentor olarak bulunduğu bir mentor ağları var. Oluşumun odağı kriptolar, sürdürükleri programın ismi de The Consumer Crypto Accelerator.
MetaCartel Ventures
MetaCartel Ventures yine kripto odaklı bir DAO yatırım firmasıdır. Kendine has bir karaktere ve dile sahip olan MetaCartel Ventures üyelerine büyücü (mage) diyor.
BlackPool Finance
BlackPool Finance sadece NFT gaming ve ticareti için kurulan bir DAO. Oluşum içerisinde çeşitli oyunların ögelerinin ticareti mümkün. Bunun yanı sıra inovasyon çalışmalarına da ayrılıyor. DAO’nun kullandığı tokena BPT deniyor.
ConstitutionDAO
Bu proje bu yazının en ilginç DAO’su olabilir. ConstitutionDAO Kasım 2021’de bir internet meme’i olarak başlayan bir projeydi. Bu deneysel projenin tek bir amacı vardı. Amaç Sotheby’s’de açık artırma ile satışa çıkarılan orjinal ABD Anayasası’nı satın almak idi. 7 günde 42 milyon dolar toplayan oluşum ABD Anayasasını satın almayı başaramadı. Bu oluşuma üye olup para yatıran insanlar paralarını geri alabildi.
Aave Grants DAO
Aave Grants DAO, Aave tarafından yürütülen bir hibe programı. Bu DAO, Aave ekosistemine katkı sağlayan DeFi projelerini fonluyor. Aave ise bir DeFi protokolü, bu protokol ve platform sayesinde kripto varlıklarınız sayesinde faiz geliri elde edebilir, borç alabilir ve web3 uygulamaları geliştirebilirsiniz. Daha geniş kapsamlı bir oluşum olan Aave’nin bir alt kuruluşu olan Aave Grants DAO kendi ekosistemini geliştirmek adına yatırımlar yapıyor.
Syndicate
Syndicate, Web3 Investment Clubs ismindeki ürünü sayesinde insanlara en fazla 99 kişinin üye olabildiği, üyelerin oylamalar yapıp sermayelerini ve yatırımlarını yönetebileceği yatırım kulüpleri kurmalarını sağlıyor.
Collectives ismindeki bir diğer ürünleri sayesinde sosyal ağlar kurulabiliyor.
DeepDAO
DeepDAO‘yu DAO’ların listelendiği bir hub olarak düşünebilirsiniz. DAO ekosistemini yakından takip eden DeepDAO üzerinde aktif DAO’ların listesini görebilir, DAO araçlarına erişebilir, DAO ekosistemindeki kullanıcılara erişebilirsiniz.
The DAO
The DAO 2016 yılında kurulan ve zamanında büyük etki yaratan bir DAO’ydu. Ethereum blok zinciri üzerinde çalışan bu DAO yaklaşık 150 milyon dolar değerinde Ether kripto parası topladı ancak yazılım kodundaki açıklar nedeniyle hacklendi. Ethereum altyapısı çalınan varlıkları kurtarmak adına altyapıyı ikiye böldü ve bunun sonucunda Ethereum ve Ethereum Classic ortaya çıktı.
Superdao
Superdao bir DAO kurarak onu uçtan uca yönetmenize yarayan bir DAO yönetim platformu. Bu araç sayesinde sadece yatırım kulübü değil bir startup, hizmet sağlayıcı, topluluk, dernek vb. kurabilirsiniz. Superdao size akıllı kontratlar yapmanızı, DAO’nuzun pazarlamasını yapmanızı, üyelerinize onboarding yapmanızı ve aklınıza gelebilecek tüm DAO işlerini yönetmenizi sağlar.
PleasrDAO
PleasrDAO NFT sanat ürünlerini satın alan, destekleyen, NFT’lerin sahipliği gibi konular üzerine çalışan bir DAO’dur.
Tally
Tally DAO’ları yönetmeye yarayan bir araçtır. Blokzincir üzerindeki DAO’ların oy verme gücünü dağıtmaya, DAO varlıklarını, paralarını harcamaya, protokolleri yönetmeye ve akıllı kontratları yükseltmeye yarayan bir araçtır.
Colony
Colony sayesinde hiç bir teknik bilgi gerekmeksizin bir DAO kurabilir ve yönetebilirsiniz.
Arbitrum DAO
Ethereum ağı üzerinde kurulu olan Arbitrum DAO, $ARB token’ı sahiplerinin oy vererek oluşumu yönetmesini sağlıyor.
GFY DAO
GFY DAO, Türkiye’nin ilk yatırım DAO’sudur. Game Factory ve YTÜ Yıldız Teknopark tarafından 2023 yılında kurulan GFY DAO erken aşama web3 oyun startuplarına yatırım yapmayı amaçlıyor.