Girişimcilerin iş batırmalarında büyük rol oynayan etkenlerden biri olan finansal durumlar, birçok fikrin fikir aşamasından öteye gitmesine izin vermeyebiliyor. Biz de bu yazımızda startuplar hangi hibe ve teşviklerden nasıl yararlanabilir, devlet teşvik ve hibeleri nelerdir gibi soruları İNOVAKSİYON Proje Ajansı Kurucusu B. Gökhan Yüce ile cevapladık ve girişimciler için rehber niteliğinde bir yazı hazırladık.
Girişimcilerin şirketleşme aşamasına gelmeden önce çok önemli bir görevleri var; iş planı hazırlamak. Hedeflerin belirlenmesi ve bu hedeflere ulaşabilme olasılığını arttırıp, riskleri minimize etmek adına bir iş modeli oluşturulması gerekmektedir. Fikri olgunlaştırmak için iş planı hazırlarken yalın girişim metodolojileri girişimcilik ekosistemi tarafından tavsiye edilmektedir. Siz de birkaç internet aramasıyla oldukça doygun içeriklere ulaşabilirsiniz. Hatta sırf bu iş için tasarlanan Ciz.io gibi araçlara da göz atmanızı tavsiye ederiz.
Ortaya bir iş modeli çıktıktan sonra finansal plan yapmanız gerekmektedir. Olgunlaştırdığınız fikrinizin hayata geçmesi, satış yapabilmek, müşteri edinmek, şirketlere entegre olmak, yatırım bulmak, teşviklere başvuru yapmak için ise iş modeline ek olarak bazı soruları cevaplamanız gerekmektedir. Aşağıda hem hibe ve teşviklere başvurmadan hem de yatırımcının karşısına çıkmadan cevaplamanız gereken sorular yer almaktadır. Bu konu başlıklarında çalışma yürütmeden proje geliştirilemeyeceğini belirtmekte fayda var.
Her girişimcinin cevaplaması gereken temel sorular
Amaç, gerekçe
Her projenin genel ve özel amaçları olmalıdır. Genel amaçlar, istihdama, bölgesel kalkınmaya, kurumsal gelişmeye, nitelikli altyapı kurulmasına, vb. katkı sağlamak üzerine geliştirilmelidir.
Özel amaçlar ise, net olarak üzerinde çalışılması gereken konu için belirlenmelidir.
Örneğin, bir çok süreç içeren bir parçanın üretim sürecinde zaman ve maliyet azaltmak yani üretimi optimize etmek için otomatize bir makine-aparat geliştirilmesi mümkündür ve bu bir projenin özel amacı olabilir.
Beklenen sonuçlar
Her projenin sonucu, daha geliştirme aşamasında iken küçük sapma oranlarında belirlenmelidir. Beklenen sonuçlar, proje özel amaçlarının ölçülebilir sonuçlarıdır. Örnek verdiğim proje özel amacını kullanmaya devam edecek olursak; halihazırda 5 süreçten oluşan bek tablası üretiminin form verme, çevre kesme, etek uzatma, etek kesme ve etek bükme süreçlerinden oluştuğunu varsayalım. Proje kapsamında etek kesme ve bükme makinesi geliştirdiğimizi de düşünürsek sadece form verme, çevre kesme ve etek uzatma süreçleri eski yöntem ile devam ederken, geliştirilen makine ile etek kesme ve bükme süreçlerini tek seferde ve tek personel operasyonunda tamamlayacaktır. 1 işlem ve 1 personel eksilmiş ve süre olarak da kısalma görülmüş olacaktır.
Hedefler
Beklenen sonuçlara ne zaman ulaşmayı düşündüğümüz hedeflerimiz için referans noktasıdır diyebiliriz. Projelerin, fikirlerin kısa-orta-uzun vadeli hedefleri olmalıdır ancak belirli referans noktası ile gidilirse gerçekleşme olasılığı için ciddi bir altyapı da kurulmuş olur. Proje sürecinde elde edilecekler kısa vadeli hedef, ticarileşmesi orta vadeli, büyümesi de uzun vadeli hedef olarak kurgulanabilir. Açıkçası, ülkemizde projeler teşvik odaklı yürütüldüğü için ticarileşme oranı düşük çıktılarının bir hayli fazla olduğunu görmekteyiz. Bu sebeple, ticarileşme hedeflerimiz arasında yer alırsa hem kamu kaynakları hem de diğer finansal kaynaklar etkin kullanılmış olacaktır.
Konu kapsam
Projelerde başlangıçtan bitişe kadar olan sürede yapılması planlanan faaliyetler için iş-zaman planı yapılması gerekir. Bu plan dahilinde de yönetilmesi gereken komponentler bir araya geldiğinde iş paketlerini oluşturmaktadır. İş paketleri de proje döngüsünü sağlamaktadır. Sürdürülmesi gereken aktiviteler farklı disiplinlerden, farklı teknoloji ve yöntemlerin ele alınması ile planlanmaktadır. Proje kapsamında ele alınacak tüm içerik, proje konu ve kapsamını oluşturmaktadır.
Özgün katkı
Kamu kurum ve kuruluşlarının teşvikleri için proje geliştirme ya da yatırımcılara yapılan sunumlarda mutlaka ele alınması gereken konulardan biri de proje ekibi, yeterliliği ve geçmiş tecrübeleri olmalıdır. Bir başka deyişle, bu projenin hayata geçirilmesi için mükemmel bir ekibin bir araya geldiği vurgusu çok iyi yapılmalıdır. Vurgulanacak unsurlar da ekibin bilgi, tecrübe ve yeteneklerinin projeye aktarılarak, özgün bireysel katkıların birleştirilmesi ile olacağı üstünde durulmalıdır.
Müşteri grubu, nihai yararlanıcılar
Ürün ya da hizmetler tüm dünyaya ve üzerinde yaşayan her bir bireye hitap edemezler. Niş bir segment seçmek ve bu doğrultuda ürün ya da hizmet geliştirmek, ihtiyaçlara göre gelişimi sürdürmek benimsenmelidir. Müşterilere ek olarak geliştirilen projeler, ürün ya da hizmetlerin etkilediği diğer faydalanıcılar da olabilir. İstihdam sağlanmışsa aileler, bölgesel olarak projenin değer zincirine giren tedarikçiler, paydaşlar vb. gibi etki alanı oluşturabilir.
Hedef pazar
Projeler için hedefler belirlenirken, pazar üzerinde de plan yapılması gereklidir. Planlama aşamasında 3 temel soru ile ilerlemek anlamlı olacaktır; Geliştirilen ürün ya da hizmetin toplam evreni ne kadar büyük ve kimlerden oluşmaktadır? Sahip olunan dağıtım kanalları ile bu evrenin ne kadarına hitap edilebilir? Hitap edilen pazarın ne kadarına yetecek kadar kapasite bulunmaktadır? Bu sorular pazarı hedeflemekte yardımcı olacağı gibi kanal ve kaynakların da tekrar gözden geçirilmesini sağlayacaktır.
Yaygın etki
Teşvikle ya da yatırımla büyüme hedefleyen projeler için ulusal ve uluslararası boyutta başka hangi sektör veya disiplinlere de katkı sağlama ihtimali olduğunu da ortaya çıkarmak, beklentileri olumlu yönde etkileyecektir. Makine sektöründe geliştirilen bir proje ya da fikir kimya sektörüne de katkı sağlayacaksa bu hem teşvikli projelerin değerlendiricileri hem de yatırımcılar tarafından mutlaka dikkate alınacaktır.
İş modeli kurgulandı ve fikir olgunlaştı ise artık fikir aşamasında iken başvuru yapılabilecek teşvikleri konuşabiliriz. KOSGEB, TÜBİTAK ve TTGV kurumlarının sunduğu programlar hakkında dikkate alınması gereken unsurlardan bahsedeceğiz.
Fikir aşamasındaki startuplar için devlet ve kurumların hibe ve teşvikleri
Şirketleşme öncesinde fikir olgunlaştırma dönemi tamamlandığında girişimci adayları KOSGEB, TÜBİTAK ve TTGV gibi kurumlar için proje sunabilirler. Ön şartları kurum ve kuruluşlara göre değişse de proje başvuru formu içeriğine benzer konu başlıkları ile metinler oluşturulmaktadır. Programları birbirlerinden ayıran kabul şartlarına ek olarak bütçeleri ve beklenen sonuçlardır. Her bir kurum için ayrı başlıklar halinde girişimcileri ilgilendiren programlardan bahsetmek faydalı olacaktır.
KOSGEB Destekleri
KOSGEB tarafından Girişimciliği Geliştirme Destek Programı ve Ar-Ge, İnovasyon Destek Programı girişimciler tarafından şirketleşme süreçleri ve ilerisi için başlangıç olabilir.
Girişimciliği Geliştirme Destek Programı
Programa başvuru yapabilmenin en önemli şartı Uygulamalı Girişimcilik Eğitimi sertifikası sahibi olmak ve şirketi belge tarihinden sonra kurmuş olmaktır. Bu şart sağlandıktan sonrası inanılmaz kolay bir destek programı diyebiliriz. Sertifika e-Devlet sitesinden KOSGEB uygulamasına ilerleyerek, online eğitim ile alınabilmektedir.
Hizmet sektörü geleneksel girişimci sayılmakta ve imalat sektörü de ileri girişimci statüsüne girmektedir. Yazılım faaliyetleri de ileri girişimci kapsamında değerlendirilmektedir. Makine, teçhizat gibi şirket kuruluşu ve istihdam destek kalemleri dışındaki destek unsurları sadece ileri girişimcilere sunulmakta ve onlar da teknoloji yoğunluğuna göre kategorilere ayrılarak farklı tutarlarda destek miktarına sahip olmaktadırlar.
Program hakkında detaylar KOSGEB’in internet sitesinden incelenebilir ancak üzerinde durulması gereken konu yüksek teknoloji yoğunluğuna sahip NACE kodu ile faaliyetini sürdüren işletmelerin çok avantajlı olmasıdır. Yazılım, bilgisayar programlama faaliyeti sürdüren şirketler en üst limitler ile bütçelere sahip olmaktadır. İleri girişimcilerin yüksek teknoloji yoğunluğuna sahip NACE kodu ile faaliyet gösteren yazılım şirketleri 370.000 TL’ye kadar destek alabilmektedirler. Makine, teçhizat, donanım, vb. kalemler için destek oranı %75 olarak uygulanmaktadır.
Ar-Ge İnovasyon Destek Programı
Normal şartlar altında sadece şirketleşme sonrası başvuru kabul eden bu programda yer alan istisnadan bahsetmek faydalı olacaktır. 1 yıl içinde lisans mezuniyetini belgeleyebilecek olan ve en fazla 5 yıl içinde lisans mezuniyetini sağlayan bireyler şirketleşmeden, %100 hibe olarak desteklenen başlangıç sermayesi talep ederek AR-GE, inovasyon projelerini geliştirebilmektedir. 20.000 TL tutarında bütçe kalemi olarak sunulan başlangıç sermayesi ile şirket kuruluş giderleri, kuruluş dönemi ofis donanımı, vb. karşılanabilmektedir. Ayrıca, kira ve işlik desteği de sadece başlangıç sermayesi alan girişimci statüsündeki proje sahiplerine sunulmaktadır. Kalan destek unsurları da şirketleşme sonrası talep edilebilen bütçe kalemlerinin aynısıdır. Program kapsamında alınabilecek destek miktarı üst limiti 750.000 TL ve %75 hibe şeklinde uygulanmaktadır.
TÜBİTAK Destekleri
Şirketleşme öncesi, teknoloji tabanlı fikir sahibi girişimciler için BiGG 1512 programı TÜBİTAK tarafından sunulmaktadır.
BiGG – 1512
Program başvurusu için öncelikle uygulayıcı kuruluşlara başvurmak ve onların belirlediği takvim ve içerikte hızlandırmaya dahil olmak gerekmektedir. Ara dönem ve nihai elemeler ile TÜBİTAK’a başvurusu gönderilecek projeler belirlenmektedir. Tüm uygulayıcı kuruluşlardan benzer sistematikte bir çalışma beklenmektedir. Yazımın başında belirttiğim cevaplanması gereken sorular bu program için çok iyi cevaplanması gerekmektedir. Ar-ge niteliği, ticarileşme potansiyeli ve teknolojik uygunluk çok ciddi bir değerlendirme sürecine tabi tutularak sonuçlar belirlenmektedir. Diğer tüm teşviklerde belli bir oranda eş finansman gerektiği göz önünde bulundurulduğunda, 1512 programının %100 hibe olması cezbedicidir ancak bir çok başvuru içinden de olumlu dönüş almak gerçekten çok zor olduğunu da belirtmek gerekmektedir.
TTGV Destekleri
TTGV (Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı), bünyesinde özel programlar yürüten bir kurum olarak öne çıkmaktadır. Özellikle programlara dahil olan başvuru sahiplerinin elde ettiği network ortamı çok değerlidir. Tematik alanlara odaklanan programlardan bir tanesi de HIT programıdır.
HIT
Proje sağlık alanında ve pazara çıkma aşamasında ise bu program için uygun olduğunu belirtebilirim. İş geliştirme süreçlerinde kullanmak üzere 50.000 USD bütçe sunulmaktadır. Ancak, destek kapsamına kabul edilen girişimlerin kabul tarihinden itibaren 5 (beş) yıl içerisinde herhangi bir bağımsız yatırımcıdan yatırım alması durumunda, yatırımcının kullanacağı değerleme üzerinden TTGV’nin 1 milyon USD’ye kadar %10 iskonto ile eş yatırım olarak yatırıma katılma hakkı bulunacaktır.
Şirketleşmiş startuplar için devlet ve kurumların hibe ve teşvikleri
Halihazırda şirketleşmiş olan startuplar için de KOSGEB ve TÜBİTAK tarafından yürütülen programlar bulunmaktadır.
KOSGEB Destekleri
Ar-Ge İnovasyon Destek Programı
Program kapsamında alınabilecek destek miktarı üst limiti 750.000 TL ve %75 hibe şeklinde uygulanmaktadır. Personel, makine, teçhizat, donanım, yazılım, hizmet alımı, akademik danışmanlık, test-analiz-belgelendirme, FSMH, tanıtım, fuar-kongre ziyareti gibi kalemler bütçelendirilebilir.
Endüstriyel Uygulama Destek Programı
Ar-Ge, İnovasyon programını başarı ile tamamlayan projelerin seri üretime geçebilmesi için yürütülen bir programdır. Personel, makine, teçhizat, donanım ve yazılım gibi kalemler bütçelendirilebilmektedir. Program üst limiti 800.000 TL ve destek oranı %75’tir.
TÜBİTAK Destekleri
Daha çok yeni bir duyuru ile ilan edildiği üzere 1507 ve 1501 programları çağrı esaslı hale evrilmiştir. Değerlendirme kriterlerinde de geçmiş projeler, AB programlarına erişim ve ulusal öncelikler de göz önünde bulundurulacaktır.
1507
Ar-Ge başlangıç desteği olarak da adlandırılan 1507, 600.000 TL üst limitli ve %75 oranla destek sağlayan bir programdır. Ar-Ge niteliği, teknolojik uygunluk, ekip yeterliliği gibi unsurların dikkatle incelendiği bir teşviktir.
1501
1507 programını tamamlayan şirketlerin veya yüksek bütçeli ar-ge projelerinin doğrudan da başvuru yapmayı tercih edebildiği bir programdır. Destek oranı %75 olarak uygulanır. Personel giderleri, proje personeline ait proje kapsamındaki seyahat giderleri, alet, teçhizat, yazılım ve yayın alım giderleri, malzeme ve sarf giderleri, yurt içi ve yurt dışı danışmanlık hizmeti ve diğer hizmet alım giderleri desteklenmektedir. Üst limiti olmayan bu program genellikle büyük ölçekli şirketlerin öncelikli tercihi durumundadır.
İhracat yapmaya hazır startuplar için devlet ve kurumların hibe ve teşvikleri
Fikir geliştirme-doğrulama ve şirketleşme sürecini tamamlayan şirketlerden ihracat yaparak ölçek büyütmek isteyenler için de Ticaret Bakanlığının çok fazla ihracat destekleri bulunmaktadır. Aşağıdaki destek başlıkları altından bir çok program ile şirketler ürün/hizmet ihracatı yapabilmesi sağlanmaktadır. Bazıları şirket olarak bazıları da küme olarak başvuruya açıktır.
- Pazar Araştırması ve Pazara Giriş
- Pazara Giriş Belgeleri
- Uluslararası Rekabetçiliğin Geliştirilmesi
- Fuar
- Tasarım
- Yurtdışı Birim, Marka ve Tanıtım
- Markalaşma ve Turquality
Kurumların sunduğu programlara ek olarak kitlesel fonlama da fikir aşamasındaki girişimciler için finansal bir enstrümandır. Özellikle sosyal etki yapabilecek fikirler bu yol ile finansal gereksinimlerine cevap bulabilmektedir. Ödül, bağış, hisse ya da borç şeklinde fon elde edebilecek fikirler TTGV Ideanest, Fongogo ve Crowdfon sayfalarına göz atılmasını tavsiye ederim.
Eğer sizin de şirketleşme, devlet hibe teşvikleri, stratejik planlama, proje geliştirme gibi konularda danışmanlık, mentörlük gibi ihtiyaçlarınız varsa İNOVAKSİYON Proje Ajansı’ndan Barbaros Gökhan Yüce’ye [email protected] e-posta adresinden ulaşabilirsiniz!