Kurulan 10 startuptan 9 tanesi çeşitli nedenlerden dolayı serüvenlerini sonlandırmak zorunda kalıyor. Autopsy’nin 300 başarısız startup üzerinde yapmış olduğu analiz sonucunda ortaya çıkardığı 10 en önemli sorun arasında yeterince fona sahip olamamak da var. Dolayısıyla startuplar için finansal kaynak bulmak, hayatta kalabilmeleri, inovasyon yapabilmeleri için oldukça önemli. Biz de bu yazımızda startupların finansman, yatırım bulabilecekleri kaynaklardan biri olan melek yatırımı (angel investing) ve melek yatırımcıları (angel investor) anlattık.
Melek yatırım henüz fikir ya da başlangıç aşamasında olup finansman gereksinimi duyan girişimcilere melek yatırımcılar tarafından sağlanan bir çeşit finansman desteğidir. Melek yatırımcılar çoğu durumda yapmış oldukları yatırımlara sadece sermaye koymazlar. Kendileri de başarılı bir girişimci ve yönetici olduklarından yatırım yapmış oldukları girişimlere aynı zamanda mentorluk yaparlar. Sahip oldukları network ile yatırım yaptıkları girişimleri tanıştırarak girişimcilerin işlerini hızlandırmaya, kolaylaştırmaya yardımcı olurlar.
Melek Yatırımcıların Genel Özellikleri
Yapılan araştırmalara göre ülkeden ülkeye farklılık gösterse de bazı özellikler melek yatırımcılar arasında oldukça yaygın durumda. Bunlardan bazıları:
- Melek yatırımcıların genelinin ortalama 35–65 yaşları arasında olup iyi eğitim almış; şirket sahibi veya servet sahibi kişilerden oluşması
- Melek yatırımcıların birbirlerinden bağımsız hareket edebilecekleri gibi birleşerek grup olarak da hareket edebilmekte, bu şekilde daha büyük finansal ihtiyaçlara cevap verebilmesi (yazının ileri kısımlarında Türkiye’deki gruplardan da bahsedeceğiz)
- Melek yatırımcılar başarılı olabilecek bir yatırımı desteklemenin yanı sıra, kendilerinin değerlendirebileceği girişim fırsatlarını da takip etmesi
- Bazı melek yatırımcılarının amacı yalnızca yatırdıkları paranın geri dönüşünü sağlamak, katma değer yaratmak ve girişim sürecinde rol almak olsa da bazı melek yatırımcılar da bunların yanı sıra manevi tatmin beklentisi içine girmesi
- Sermaye sahibi olmalarının yanında genellikle yatırım yapacakları girişim ile ilgili kişisel deneyime sahip olmaları
- Yatırım yapmış oldukları işlerde o işin bir parçası olmaktan zevk alma gibi bir beklenti içinde bulunmaları
- Yatırım yapmış oldukları kurumların yönetiminde aktif olarak rol alma talebinde bulunmaları
- Özellikle yazılım, bilişim teknolojisi, sağlık, medikal hizmetler ve biyoteknoloji sektörlerine ilgi duymaları
Melek Yatırımcı Çeşitleri
Amerikan iş dünyası dergisi Inc.’ye göre beş melek yatırımcı çeşidi vardır. Bunlar;
1) Aile Yatırımcısı (The Family Investor)
Bilindik melek yatırımcılardan ziyade bu tür melek yatırımcılar sizin halihazırda hayatınızda olan ve sizi tanıyan kimselerdir. Bu tarz yatırımcıların aile üyelerinden ya da arkadaş çevrelerinden bir girişimciyi tercih etmelerinin temelinde tanıdığımız insanlara daha kolay güvenebilmemiz yer alır.
2) İlişki Yatırımcısı (The Relationship Investor)
Bu melek yatırımcılar, aile yatırımcılarının yanı sıra sizin iş hayatınızdaki insanlardır. Bu kişiler önceden çalıştığınız bir iş arkadaşınız veya önceki işlerinizdeki bir ortağınız olabilir. Bir başka deyişle sizin çalışma etiğinizi ve sahip olduğunuz potansiyeli deneyimlemiş kişilerdir. Girişiminizin her aşamasında size destek gösterirler fakat sizden ve girişiminizden karşılık beklerler.
3) Fikir Yatırımcısı (The Idea Investor)
Bu tip melek yatırımcılar genellikle yatırım yapacağı alana hakim kişilerdir. İlgilendikleri tek şey, ilişki ve aile yatırımcılarından ziyade ortaya koyduğunuz fikirdir. Dolayısıyla bu melek yatırımcılarla kuracağınız ilişkilerin temelinde mantık yatar. Duygular kesinlikle diğer yatırımcılara göre daha azdır ve bu girişiminizin geleceği için kesinlikle iyi bir şey.
4) Uzak Yatırımcı (The Once Removed Investor)
Uzak yatırımcılar girişimcilerle genellikle fikir yatırımcıları ya da ilişki yatırımcıları üzerinden bağlantı kurarlar. Sizi tanımamaları, fikrinizin iyi ya da kötü olup olmadığını bilmemeleri bu tarz yatırımcılar arasında oldukça yaygın bir durumdur. Yatırım yapmak için güvendikleri bir fikir yatırımcısı ya da ilişki yatırımcısına danışır, onların da onayını alarak olası yatırımı gerçekleştirirler.
5) “Başmelek” Yatırımcı (The “Archangel” Investor)
Başmelek yatırımcılar, geçmişte diğer melek yatırımcılara veya yatırımcı olmayan insanlara para kazandırmak konusunda başarılı olmuş, fikir veya ilişki yatırımcılarıdır. Bu tip yatırımcıların girişim yapılacak alanda kurulu bir şirketi ve diğer melek yatırımcılarla güçlü bağlantıları vardır. Başmelek yatırımcılar, uzak yatırımcıların gözünde oldukça değerlidir ve fikirleri uzak yatırımcılar için oldukça kıymetlidir.
ABD’de melek yatırımcı çeşitleri yukarıda gördüğümüz gibi olsa da ülkemizde yeterince hacimde melek yatırımcı bulunmadığından melek yatırımcı tiplerinden söz etmek, sınıflandırmak mümkün değil.
Yukarıda saydığımız beş çeşit melek yatırımcılığın yanı sıra, “super angel” dediğimiz başka bir melek yatırımcı sıfatı daha vardır.
Super Angel
Super angel dediğimiz kişiler, özellikle başarılı olan, çok daha fazla şirkete yatırım yapıp diğer melek yatırımcılara kıyasla yine çok daha yüksek meblağlarda finansman sağlayan yatırımcılar dır.
Bu tür melek yatırımcılara örnek olarak dünya çapında Hansi Hansmann ve Joshua Kushner’ı, ülkemizde ise Hasan Aslanoba ile Hande Enes’i verebiliriz.
Melek Yatırımcılar ile Diyalog Kurma
Melek yatırımcılık modelinde iki temel aktör bulunmaktadır: girişimciler ve melek yatırımcılar. Girişimci ve melek yatırımcının bir araya geldikleri platforma ise melek yatırım ağları deriz.
Girişimci ihtiyaç duyduğu finansmanı bulmak amacıyla bu organizasyonlara katılım gösterirken melek yatırımcı ise elindeki finansmanı yatırıma dönüştürebileceği bir fırsat bulma ve kişisel tatmin amacı ile organizasyona dahil olur. Girişimci melek yatırımcının sermayesine sahip olmak isterken, melek yatırımcı da girişimcinin iş fikrine taliptir. İki tarafın da anlaşması ile birlikte ortaklık sözleşmesi imzalanır ve iş fikrinin hayata geçirilmesi için ilk adım atılır ya da tüm bu süreçler şirketin biraz ilerlemiş olduğu bir aşamada gerçekleşebilir.
Melek yatırım ağları girişimciler ile melek yatırımcıları bir araya getirme amacıyla kurulan organizasyonel yapılardır. Melek yatırım ağları girişimleri değerlendirip doğrudan girişimlere yatırım yapmaktan ziyade girişimciler ile melek yatırımcıları yüz yüze buluşturan çeşitli organizasyonlar ve etkinlikler düzenlerler.
Bazı melek yatırım ağları yatırımcılar ile girişimcileri internet üzerinden buluşturma hizmeti verebilirler. Fakat bu yöntemin melek yatırım ağları içinde kullanılma ihtimali oldukça düşüktür. Çoğu zaman eşleşme ve buluşmalar, yüz yüze görüşmeler şeklinde gerçekleşmektedir.
Girişimci ve Melek Yatırımcıların Bir Araya Gelmesi
- Finansman ihtiyacı olan girişimci, melek yatırım sağlayan kişi veya kurumlara başvuruda bulunur.
- Melek yatırımcıların ve girişimcilerin tanışması sonucunda girişimcinin hazırlamış olduğu iş planının değerlendirilmesi yapılır.
- Girişimci, iş planı ile ilgili genel bir sunumu yapar.
- Melek yatırımcı tarafından girişimcinin heyecanı, deneyimi, güvenilirliği ve iş fikrinin başarılı olabilmesi gibi durumlar değerlendirilerek girişimcinin başvurusu kabul edilir veya edilmez.
- Kabul edilen iş fikirleri için sözleşme imzalanır ve yatırımlar sağlanır.
- Belli bir süre sonunda beklediği kârı elde eden yatırımcı, melek yatırımcılığın özüne uygun olarak çeşitli şekillerde ortaklıktan ayrılarak başka yatırımlar aramaya başlar.
Melek Yatırımcıların Karar Verme Süreçlerindeki Önemli Faktörler
Melek yatırımcıların yapacakları yatırıma karar verme aşamasında maddi faktörlerin yanında, maddi olmayan, manevi faktörler de etkilidir. Melek yatırımcılar karar verirken sosyal ve kişisel faktörleri de ele alırlar.
Yapılan araştırmalara göre melek yatırımcılar yalnız refah düzeylerini yükseltmek için yatırım yapmamakta, aynı zamanda yatırım kararı verirken kendi yaşadıkları acı deneyimleri de göz önünde bulundururlar. Mesela bazı melek yatırımcılar tedavisi mümkün olmayan hastalıklar sebebiyle yakınını kaybetmiş olan maddi durumu iyi kişilerdir. Bu kişiler kendi yaşadıkları acıların başkaları tarafından yaşanmaması ve bu hastalıklar ile mücadele etmek için bilgi teknolojisi, biyoteknoloji, yazılım ve sağlık ile ilgili teknolojilere yatırım yapmaktadırlar. Bu olaylar bize, melek yatırımcıların yatırım kararlarını verirken amaçlarının yalnız maddi kazanç elde etmek olmadığını gösterir.
Melek yatırımcılar için projenin yeniliğe dayalı, yaratıcı olması ve kısa vadede rekabete açık olmaması da yatırım kararlarını etkileyen öncelikli konulardandır. Rakiplere karşı avantajlı duruma geçmenin yollarından birisi de yeni ürün, teknoloji veya hizmet sunmaktır.
Piyasaya rakip girişinin zorluğunun (barriers to entry) yüksek olması yatırım yapılabilirlik açısından oldukça önemli bir faktördür.
Girişimciler tarafından yapılan başvuruların büyük bir çoğunluğu olumsuz sonuçlanmaktadır. Girişimci ekibinin yetersizliği, iyi planlanmamış pazar ve pazarlama stratejisi, tamamlanmamış finansal faktörler ve bunlar gibi niceleri özellikle ilk inceleme aşamasında başvuruların melek yatırımcılar tarafından reddedilmesine sebep olmaktadır. Yapılan bir araştırmaya göre girişimcilerin önerilerinin reddedilmesinin temelinde sunumun içeriği, yapı ve açıklığı ile ilgili zayıflıklar olduğu ortaya konmuştur. Bu da girişimcilerin, yatırımcıların karşısına çıkmadan önce yeterli derecede hazır olmadıkları ve yaptıkları iş ile ilgili yeterli bilgi, donanım ve hakimiyete sahip olmadıklarının göstergesidir.
EBAN (EBAN erken aşama yatırımcıları bir araya getiren, kar amacı gütmeyen, uluslararası pan-avrupa bir kuruluştur.) tarafından yapılan araştırma sonuçlarına göre ise son 5 yılda yatırımcıların yatırım fırsatlarına neden yatırım yapmadıklarını yukarıdaki tablodan inceleyebilirsiniz.
Melek yatırımcıların yatırım kararını olumsuz yönde etkileyen faktörler arasında projelerin çok riskli olması ve başarısızlık riskinin fazla olması, projelerin abartılı şekilde değerlemeler sonucunda çok yüksek değerli projeler ortaya çıkması yer almaktadır.
Araştırma sonucuna göre yatırım getiri potansiyelinin düşük olmasından dolayı yatırım yapılmaması ise %7 ile düşük bir orana sahiptir. Bu da projelerin getiri potansiyellerinin yüksek olduğunun göstergesidir. Bu nedenle girişimcilerin projelerinin getiri potansiyelini yapay olarak artırmalarına gerek olmadığını göstermektedir. Bunun yerine girişimciler proje ile ilgili riskleri ele almaya odaklanmalıdırlar. Melek yatırımcılar başlangıç evresindeki girişimlere yatırım kararı verirken bazı temel kriterleri göz önünde bulundururlar. Bunlar:
- Girişimcinin iş yapma coşkusu ve hırsı,
- Girişimcinin güvenilir olup olmadığı,
- Girişimcinin ilk buluşmada melek yatırımcıyı etkileyebilmesi,
- Girişimcinin deneyimi önceki işleri,
- Girişimcinin geçmişi,
- Üretilecek ürün veya hizmetin kalitesi,
- Ürün veya hizmetin satış potansiyeli,
- Ürün veya hizmetin gireceği pazar ve bu pazardaki rekabet seviyesi,
- Ürünün pazar payının büyüyebilme ihtimalidir.
Melek Yatırımcılığın Finansman Yöntemleri
Melek yatırımcılar girişimcilere sağlamış oldukları yatırım karşılığında önceden anlaşmış oldukları hisselerini almaktadırlar. Melek yatırımcılar, yatırım yapmış oldukları projeler istedikleri başarıya ulaştığında hisselerini satarak yatırımdan çıkış (exit) yaparlar.
Melek yatırımcılar yatırım yaparken ihtiyaç ve beklentileri doğrultusunda ortaklık yaparlar. Melek yatırımcıların gelir beklentisi, çıkış yapılırken oluşacak durumlar ve yönetime katılma gibi faktörler yatırım yapılırken belirleyici etmenlerdir. Melek yatırımcılar yatırımlarını ortalama 5-10 yıllık bir plana göre yaparlar. Yatırım yapmış oldukları firmaların halka arzı ya da satışı sonrasında hisselerini satıp melek yatırımın özüne uygun olarak çıkarlar.
Hisse Senetleri
Melek yatırımcılar girişimcilere sağlamış oldukları finansman ve diğer destekler karşılığında şirketten hisse alarak ortak olmaktadırlar. Bunlar; yatırım aracı olarak kullanılan adi hisse senedi, ertelenmiş adi hisse senedi ve tercihli hisse senedi olmak üzere üçe ayrılır.
Sahiplerine eşit haklar sağlayan hisse senetleridir. Ülkemizde özellikle melek yatırımlarda en çok kullanılan hisse senedi çeşididir. Şirketlerin kuruluşundan itibaren ortaklık ve oy hakkı veren fakat kârlılık konusunda bağımlılık getirmeyen adi paylardır. Türk Ticaret Kanununa göre ana sözleşmede aksi belirtilmediği sürece bütün hisse senetleri adi hisse senedidir.
Ertelenmiş hisse senetleri ülkemizde fazla uygulamayan bir yöntem olsa da Avrupa’da yaygın bir şekilde tercih edilmektedir. Ertelenmiş hisse senetleri, adi hisse senedi sahiplerinin sahip olduğu hakların, şirket satışı gibi belirlenen olayların gerçekleşmesine kadar geçen süre için geciktirilmiş hisse senetleridir.
Tercihli hisse senetleri (preferred stocks)
Tasfiye halinde ilk sırada pay alınmasını sağlayan hisse senetlerdir. Kar payı sabit oranda olup ortaklık ve oy hakkı da vermektedir. Planlanan bir tarihte veya belirlenen bir olayın meydana çıkmasına bağlı olarak tamamen veya kısmen adi hisselere dönüştürülebilmektedir. Bu hisselere itibari değerinden daha yüksek (primli) fiyatları ile erken paraya çevirme hakkı tanınabilir.
Hisse Senedine Dönüştürülebilir Tahviller (Convertible Debt)
Belirli koşullar altında tasarruf sahiplerine tahvili hisse senedi ile değiştirme imkanı sunan bir borç aracı olarak tanımlanabilir. Melek yatırımcılar genellikle yüksek riskli yatırımlar yaparlar hisse senedine dönüştürülebilir tahviller ise firmanın başarısızlığı durumunda yatırımcılar için riski azaltılmış olur.
Dönüştürülebilir tahvil ileride bir noktada melek yatırımcının borç olarak yola çıktığı miktarı nakit eşdeğerine çevirme ve bu parayı şirketin hissesini satın almak için kullanma garantisini de beraberinde getirmektedir. Yatırımcılar genellikle bu tahvilleri hisse senedine dönüştürürler. Bir yatırımcının dönüştürme yapmamasının tek sebebi olabilir o da şirketin bir sonraki aşamayı göremeyecek kadar kötü gidiyor olmasıdır.
Melek Yatırımdan Çıkış (Exit) Yöntemleri
Melek yatırımcılar için yatırım kararı vermek ne kadar önemliyse melek yatırımdan çıkmak yani ortaklıktan ayrılmak da o kadar önemlidir. Ortaklıktan çıkış planlarının yatırım yapılırken belirlenmesi gerekmektedir. Melek yatırımcıların yatırım yaparken dikkat ettikleri birçok etken olduğunu biliyoruz ama bunların en önemlilerinden birisi de yüksek getiri beklentisidir. Melek yatırımcılar sermaye kazancı için yatırım yapar. Çıkış sonucunda elde etmiş oldukları kazançlarla başka yatırımlara yönelirler. Bu yüzden melek yatırımcılar bir gün ortaklıktan çıkacaklarını bilerek ortaklığa girerler.
Melek yatırımdan çıkış için birçok çıkış şekli bulunmakla birlikte özünde üç tip çıkış şekli yatar. Bunlar; hisse geri satma, halka arz ve firmanın nakit karşılığı satılmasıdır.
Hisse Geri Satma
Bu çıkış yönteminde girişimci, yatırımcının hisselerinin tamamını geri alır. Bu yöntemde yatırımcı şirkete oldukça yüksek değer biçmeye çalışırken, girişimci ise buna karşılık hisseleri mümkün olduğunca düşük değerden satın almak istemektedir. Bu çıkış yönteminin yatırımcı ve girişimciyi karşı karşıya getirme ihtimali oldukça yüksektir. Bu ihtimalden dolayı bu yöntem fazla tercih edilen bir çıkış yöntemi değildir.
Halka Arz
Bu yöntem şirket hisselerinin borsaya kota edilerek yatırımcının hisselerini borsada kendi isteğine göre satabilmesini içermektedir. Halka açık derinliği az olan şirketlerin hisselerinin büyük bir miktarının satışı ile birlikte şirket hisselerinin değerinde büyük düşüşler olabileceğinden dolayı bu çıkış yöntemi de yatırımcılar için nakde dönme seçeneği olarak pek tercih edilmemektedir. Bir zamanlar startup olan Amazon, Uber, Facebook, Google gibi şirketler finansal yapılarında farklı enstrümanlara başvurduktan sonra bu yöntemi tercih edip halka arz oldular.
Firmanın Nakit Karşılığı Satılması
Bu çıkış yöntemi yatırımcı açısından yatırım getirisini maksimize etmek için en iyi çıkış seçeneği olarak bilinmektedir. Bu yöntemde şirket üçüncü bir kişiye (başka firma) satıldığından bu çıkış yönteminde tüm hissedarlar aynı anda çıkış yapabilirler. Tüm hissedarların aynı tarafta olması herkesin kazanması anlamına gelmektedir.
Melek Yatırımın Avantaj ve Dezavantajları
Tüm finansman modellerinde olduğu gibi melek yatırımın finansman modelinin de bazı avantaj ve dezavantajları bulunmaktadır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:
Avantajları
- Girişimcinin ihtiyaç duyduğu finansmanı sağlaması. Başlangıç aşamasındaki bir girişime kimsenin sermaye sağlamaya olumlu bakmadığı bir durumda bankadan veya diğer finansman kuruluşlarından daha kısa bir sürede finansmana ulaşma imkanı sunar.
- Banka veya diğer finansman kuruluşlarının yaptığı gibi kontrat şartlarını uygulamaktan ziyade melek yatırımcılar ve girişimciler arasında yapılan yatırım anlaşması şartları uygulanır. Melek yatırımcı kendi parasını kullanmış olduğundan sözleşme şartları değiştirilmeye açıktır.
- Melek yatırımcılar başlangıç aşamasındaki firmaların çoğunun başarılı olma ihtimallerinin düşük olmasına rağmen yüksek riskli yatırımlar yaparak yeni fikirlere ve girişimcilere şans tanırlar.
- Melek yatırımcılar yatırım yapmış oldukları firmalara tecrübeleriyle de büyük olanaklar sağlarlar. Bilgi ve tecrübeleriyle firmaların büyümesine, başarılı olmasına büyük katkıda bulunurlar.
- Girişimci aylık borca girmeden, faiz ödemek zorunda kalmadan finansman bulur. Bunları düşünmediğinde işlerine adapte olur ve başarılı olma olasılığı artar.
- Melek yatırımcılar yatırım yapmış oldukları bölgede istihdam olanakları arttırırken, bu bölgelerin ekonomik kalkınmışlık oranları da yükseliş gösterir.
- Melek yatırımcılar her yerdedir, her yerde ve her türde işe yatırım yapabilirler. Bazı sektörlere veya kendi uzmanlık alanlarındaki işlere öncelik vermiş olsalar bile hızlı büyüme kapasitesine sahip ve kârlı gördükleri her iş alanında yatırım yapabilirler.
- Melek yatırımcılar kişisel servetlerinden yatırım yaptıkları için finansal kararlarda esnektirler. Bir kişiye ya da kuruma bağlılık göstermezler.
- Gerektiğinde girişimcilere kredi imkânı sunması da melek yatırımcıların avantajlarından birisidir.
Dezavantajları
- Melek yatırımcılar aynı firmaya yatırımlar yapmaktan kaçınırlar.
- Bazı melek yatırımcılar aldatmaya meyilli, sabırsız, açgözlü ve paraya hevesli karaktere sahip olabilirler. Bu yüzden melek yatırımcı hakkında araştırma yapmak ve kişi hakkında bilgi toplamak girişimcinin yararına olacaktır. Bu tür meleklere “devil investor” denmektedir.
- Melek yatırımcıların firmaların yönetiminde söz sahibi olması doğaldır. Fakat bazı yatırımcılar kendilerini işe öyle kaptırırlar ki firmayı tamamen kendileri kontrol etmek isterler. Bu durum girişimci ve melek yatırımcı arasında anlaşmazlıklara yol açar.
- Girişimci kötü niyetli davranarak, yatırımcıdan almış olduğu sermayeyi kişisel harcamalarında kullanarak firmayı zarara uğratabilir. Bu yüzden hem girişimci hem melek yatırımcı güvenilirlik açısından yatırıma karar vermeden önce birbirleri hakkında fikir edilmelidirler.
Melek Yatırım Ağları ve Dünyadaki Durumu
Melek yatırımcı sayısının günümüzde giderek artması ile birlikte, melek yatırımcılar daha koordineli çalışmak, girişimcilere daha kolay ulaşmak için melek yatırımcı ağlarını kurmuşlardır. Bu melek yatırım ağlarının birçoğu melek yatırımcılar ile girişimcilerin bir araya gelebilmelerini ve deneyimlerini paylaşmalarını sağlamak amacıyla internet üzerinden de faaliyet göstermektedir. Melek yatırımcı ağları, melek yatırımcılar ile potansiyel melek yatırımcılar arasında know-how aktarımını sağlarlar. Bu ağlarda başarılı olan girişimler; hem melek yatırımcıları hem de girişimcileri özendirir.
Melek yatırım ağlarından bazıları ise kâr amaçlı gütmez. Giderleri devlet veya kamu kuruluşları tarafından karşılanır. Bu ağlar da diğer ağlar gibi kendi tanıtımlarını yapar, kendilerine özgü yatırım fırsatları ve bültenleri hazırlayıp dağıtırlar. Yatırım için müzakere veya hisse alımlarında bulunmazlar.
Kâr amacıyla kurulan melek yatırım ağlarının hizmetleri belli bir ücrete tabidir ve yatırımdan elde edilen kârdan pay alırlar. Son zamanlarda devlet destekli, kar amacı gütmeyen, ağlar azalırken daha aktif çalışmakta olan ticari amaçlı melek yatırım ağları yükseliştedir.
Ticari amaçla kurulan melek yatırım ağlarının faaliyet gösterebilmeleri için gerekli olan finansmanın büyük çoğunluğu üyelerinden almış olduğu aidatlardan oluşmaktadır. Buna ek olarak başarılı olmuş yatırımların kârından yüzdelik pay, sponsorluk ve devlet destekleri gibi çeşitli yerlerden elde edilen gelirler ile melek yatırım ağlarının giderleri karşılanmaktadır.
Melek yatırım ağlarının giderlerinden biri ise yatırımcılar ve girişimciler arasında farkındalık oluşturmak için harcanmış olan promosyon giderleridir. Diğer bazı giderler çalışan maaşları, ofis
kiralama giderleri, eğitim ve organizasyon giderleri olarak sıralanabilir.
Melek yatırımcı ağları ulusal ve uluslararası alanlarda faaliyet göstermektedirler. Bu amaç ile de dünyadaki melek yatırımcılarını tek bir çatı altında toplayan ve her ülkenin bir temsilcisini bulunduran bir kuruluş olan Dünya Melek Yatırımcılar Birliği (WBAA) oluşturulmuştur. Avrupa’da ise 50 ülkenin melek yatırımcılarını bir araya getiren Avrupa Melek Yatırımcılar Ağı (EBAN) kurulmuştur. Avrupa Komisyonu önderliğinde 1999 yılında merkezi Brüksel’de olarak kurulan European Business Angels Network (EBAN) de diğer önemli uluslararası melek yatırım ağlarından biridir.
Dünyada melek yatırım ağlarının tarihsel süreci incelendiğinde ilk kurulanlar içerisinde 1993 yılında İskoçya’da hızlı büyüyen şirketlerin hedeflerini ve kapasitelerini gerçekleştirebilmeleri amacıyla, ihtiyaç duydukları finansman ihtiyacını karşılamak için melek yatırımcılar ile buluşturarak ülke ekonomisine de katkı sağlayacak olan LINC Scotland yer almaktadır.
Bu melek yatırım ağlarını takiben sırasıyla İtalya’da 1999 yılında Italian Business Angels Networks Association (IBAN), Almanya’da 2000 yılında kurulan Business Angels Netzwerk Deutschland e.V. (BAND), Fransa’da 2001 yılında kurulan France Angels ve 2001 yılında Singapur’da Asya’daki organizasyonlar arasında bağ kurabilmek ve melek yatırımcılığı geliştirebilmek için kurulmuş olan Business Angel Network of South East Asia (BANSEA) gibi melek yatırım kuruluşları sayılabilir.
Kurulmuş olan bu melek yatırımcı ağlarıyla birlikte, ilerleyen yıllarda ülke bazlı melek yatırımcı ağları kurulmuştur. Bunlar; Kanada’da 2002 yılında, Amerika, Şili, İngiltere ve İspanya’da 2004 yılında ve 2006-2011 yılları arasında Rusya, Çin, Portekiz, Rusya, Avustralya, Finlandiya, İsrail, İrlanda, Yeni Zelanda, Hollanda ve Türkiye’de kurulan ağlardır.
Melek yatırım ağları, daha çok Avrupa ve Amerika’da yaygınlık gösteren melek yatırım finansman modelinin vazgeçilmez unsurlarından birisidir.
Yukarıdaki tabloda melek yatırım ağlarının Avrupa ülkelerinde sayısal olarak dağılımı yer almaktadır. Tablo incelendiğinde Fransa’nın 70 ve İngiltere’nin 67 melek yatırım ağı ile başı çektiği görülmektedir. Bu ülkeleri takiben İspanya 46 ve Almanya 40 melek yatırım ağına sahipken Türkiye’de ise 15 melek yatırım ağı bulunmaktadır. Melek yatırımcılığın merkezi sayılmakta olan Amerika’da ise 400 aktif melek yatırım ağı bulunmakta ve 300.000 melek yatırımcı bu ağlarda yatırım yapmaktadır.
Melek Yatırım Ağlarının Vermiş Olduğu Hizmetler
Melek yatırım ağlarının üyelerine ve topluma vermiş olduğu bazı hizmetler şunlardır:
- Potansiyel melek yatırımcıları tespit ederek yatırım tercihlerine ve önceliklerine göre sınıflandırmak,
- Yatırımcı ve girişimciler ile ilgili veri tabanı oluşturarak en iyi şekilde eşleşmeleri sağlamak,
- Girişimcilerin potansiyel melek yatırımcılara fikirlerini anlatabilecekleri, kendilerini rahatça ifade edebilecekleri forumlar organize etmek,
- Üyelerine piyasa hakkında ve potansiyel yatırımlar hakkında güncel bültenler yayımlamak,
- Girişimcilere finansal danışmanlık sağlamak,
- Girişimcilerin ihtiyaç duyduğu ek finansman konusunda girişimcileri bilgilendirmek,
- Melek yatırımcılar arasında oluşturulacak bağlantıyı sağlamak ve ortak yatırım yapma olasılıkları için ortam hazırlamak,
- Yeni melek yatırımcıları cesaretlendirmek ve yatırım başarısızlıklarını azaltmak için çeşitli seminerler ve akademik çalışmalar düzenlemektir.
Melek yatırım ağlarının vermiş olduğu bazı hizmetler yukarıdaki gibidir. Bu hizmetlerin yanında ağdan ağa fark eden, girişimcilere ve melek yatırımcılara destek olmak ve toplumu bilinçlendirmek amacıyla organizasyonlar düzenlenebilmektedir.
Türkiye’de Melek Yatırımcılık
Melek yatırım ağları girişimciler ile melek yatırımcıları buluşturmak için kurulmuş organizasyonlardır. Melek yatırım ağları bu organizasyonda taraf tutmaz ve girişimciler ile yatırımcıların buluşabileceği geniş bir pazar olarak bilinir.
Melek yatırımcı ağları yapılan bir hukuki düzenleme ile Bireysel Katılım Yatırımcısı Ağları olarak kavramsallaştırılmıştır.
BKY Ağları “girişimcilerin BKY’ler ile bir araya gelmesine aracılık eden tüzel kişiliği haiz yapılar” olarak tanımlanmıştır (Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmelik 2013:1). Hazine Müsteşarlığı akreditasyon kriterlerini yerine getirmiş olan BKY ağlarını akredite eder. BKY ağlarının akredite olması ile birlikte müsteşarlık BKY faaliyetlerin denetlenmesi ve izlenmesi amacıyla BKY ağları ile işbirliği yapabilir. Akredite olmayan BKY ağları ile denetime tabi tutulmaz ve izleme alanında işbirliği yapılamaz.
BKY ağlarının Müsteşarlık tarafından akredite edilebilmesi için aşağıdaki temel şartları yerine getirmesi gerekmektedir. Bunlar:
- BKY ağının, BKY ve girişimcilerin bir araya gelmelerini sağlayacak, ayrıntıları protokolle belirlenecek olan yeterli teçhizata sahip fiziki bir mekâna sahip olması,
- BKY ağının işlevsel bir internet sayfasının ve veri tabanının olması,
- BKY ağında girişimci tekliflerinin ön elemesini yapacak üniversite lisans mezunu en az bir kişinin istihdam edilmesi,
- BKY ağına üye en az beş lisanslı BKY’nin bulunması ve bu BKY’lerin son mali yıldaki net satışları 5.000.000 TL’nin altında olan toplam en az beş şirkete yatırım yaparak ortak olması,
- Müsteşarlıkça düzenlenen protokolü imzalamış olması yer almaktadır.
BKY’lerin devlet desteğinden faydalanabilmeleri için sadece akredite olmuş ağlar üzerinden yatırımlarını yapmaları gerekmektedir. Bir BKY birden fazla BKY ağında görev alabilmektedir. Gerekli durumlarda BKY ağlarının akreditasyonlarının iptaline ilişkin yetki Hazine Müsteşarlığında bulunmaktadır.
Kaynak
https://www.investaz.com.tr/hisse-senetleri/hisse-senedi-turleri
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/286692
http://acikerisim.kirklareli.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/20.500.11857/1238/548756.pdf?sequence=1&isAllowed=y
empowering-people-network.siemens-stiftung.org
https://piyasarehberi.org/sozluk
https://www.aaia.at/en/aaia_blog/mythbusting-the-super-angel/